اقتصاد خوانده ایم اما نظریه ها را ناتوان از پاسخ به پرسشی در زمینه اقتصاد دانش بنیان می یابیم. جامعه شناسی خوانده ایم اما به راحتی نمی توانیم به پرسشی در زمینه هویت Online پاسخ دهیم، برنامه ریزی درسی خوانده ایم، اما احساس می کنیم برای ارایه یک درسOnline چیزی کم داریم. حقوق خوانده ایم اما نمی دانیم اگر پرشین بلاگ بدون اجازه ما ایکون آمارگیری از بازدید ها را به وبلاگ مان اضافه کرده باشد، آیا حقوق سایبری ما را نقض کرده است یا نه؟ علوم سیاسی خوانده ایم و به نظریه های سیاسی مسلط ایم، اما صحبت از دولت الکترونیک که می شود، فکر می کنیم بحثی مهندسی است و یا جرات نمی کنیم وارد چنین بحثی شویم.چه اتفاقی افتاده است؟ آیا ما از قافله علوم اجتماعی در عصر اطلاعات عقب افتاده ایم؟ یا دگرگونی بنیادینی اتفاق افتاده که ما از آن بی خبریم؟ در این نوشتار تلاش می کنم پاسخی برای این پرسش ها بیابم.
گرچه علوم اجتماعی در جامعه کشاورزی رشد چندانی نیافت، اما جامعه صنعتی بستر مناسبی برای زایش و تکامل علوم اجتماعی بود؛ بسیاری از نظریه های علوم اجتماعی (به معنی عام) در این دوران شکل گرفتند و توسعه یافتند. هنوز در تب و تاب این عصر بودیم که امواج سهمگین عصر اطلاعات، جامعه ـ و به تبع آن علوم اجتماعی ـ را در نوردید و طرحی نو در انداخت. هر علم اجتماعی که خود را زود تر باز سازی نمود، توانست از گردباد فناوری های نوین ارتباطی و اطلاعاتی جان سالم به در ببرد و تغییر پارادایمی (الگوی نظری) در خود را مدیریت کند و آن دسته از علوم اجتماعی که این ظرفیت را نداشتند، دچار تاخر نظری و روش شناختی شدند.برخی از جامعه شناسان تراز اول جهان، که در خط مقدم (Cutting Edge ) رشته خود گام بر می دارند، به موقع متوجه تغییرات اجتماعی متاثر از فناوری های نوین شدند؛ استاد استادان ـ مانوئل کاستلزـ یکی از آنهاست. او در سال 2000 در مقالۀ خود، جامعه شناسان را به درک تغییر و باز سازی نظری جامعه شناسی فراخواند و گفت:
مردم وزش تند تغییرات اجتماعی را حس می کنند، بدون اینکه درک درستی از آن داشته باشند .... آنها نیاز دارند که بدانند، ما (جامعه شناسان) نیاز مند دانستنیم... جامعه نیازمند ماست چون بسیاری از مردم، از درک پیامد های گردبادی که به درونش می رویم، فرو مانده اند. آنها نیاز دارند بدانند که در چه جامعه ای زندگی می کنند، کدام فرایند های اجتماعی نوین، در حال ظهور است؛ کدام یک ساختاری است و کدام یک با کنش اجتماعی هدفمند، قابل تغییر است. جامعه نیازمند ماست چون مردم بدون درک درست از تغییر، مانعی بر سر راه آن خواهند شد و ممکن است ظرفیت چشمگیر نو آوری و فناوری در عصر اطلاعات را از دست بدهیم... بنابر این جامعه شناسی به عنوان علم مطالعه جامعه، دچار چالش شده است ... و ما جامعه شناسان بدون وفاق بر روی جامعه شناسی به عنوان علمی راستین و یک علم اجتماعی ویژه، در انجام وظیفه حرفه ای و روشنگرانه خود ـ درست زمانی که جامعه بیش از گذشته نیاز مند ماست ـ شکست خواهیم خورد.
با این توصیف، ظهور فناوری های نوین ارتباطی و اطلاعاتی، علوم اجتماعی را دچار چالشی جدی و نیازمند باز سازی نظری و روش شناختی نموده است. ضرورت این باز سازی نظری از آنجا ناشی می شود که همه این علوم در حالی به روابط مختلف انسان ها می پردازند که فناوری های نوین ارتباطی و اطلاعاتی همچون اینترنت، واسطه این ارتباط شده و جامعه نوینی به نام جامعه سایبری را به ارمغان آورده اند.جامعه سایبری نظام ساختارمندی از شبکه های نوین اجتماعی است که در فضای مجازی اینترنت شکل گرفته است. نظریه های کنونی در علوم اجتماعی برای جامعه عینی ارایه شده اند و اگر نتوانند از عهده تبیین پدیده های اجتماعی نوین در جامعه سایبری بر آیند، طبیعی است. با این توصیف، بیشتر نظریه های علوم اجتماعی در عصر کنونی، دور ریختنی هستند؛ زمانی که کالایی را می توان میلیون ها بار از اینترنت Download کرد، دیگر نمی توان صحبت از کمیابی منابع در علم اقتصاد کرد؛ جامعه شناسان نمی توانند فرهنگ مجازی و هویت Online را نادیده بگیرند؛ آموزش شناسان با آموزش سنتی نخواهند توانست نیاز های آموزشی در جامعه سایبری را بر آورده کنند؛ حقوق سایبری در جامعه مجازی، در حکم حقوق مدنی در جامعه عینی است. البته همانگونه که کاستلز گفته است، فناوری به خودی خود نقش علی ندارد، اما از آنجا که واسطه بین کنشگران می شود، نقشی محوری می یابد. بنا بر این در پاسخ به پرسش اول می توان گفت که جامعه تحت تاثیر فناوری های نوین ارتباطی و اطلاعاتی به صورت بنیادین دگر گون شده و نظریه های علوم اجتماعی در دوران صنعتی را به حاشیه رانده است. از این رو خود علوم اجتماعی مواجه با چالش های بنیادین نظری و نیازمند باز سازی است. این باز سازی نظری و روش شناختی،با لحاظ کردن تغییرات نوین اجتماعی و به ویژه تغییرات در فناوری ارتباطات و اطلاعات ممکن خواهد بود. دانستن اینکه از قافله علوم اجتماعی عقب مانده ایم یا نه، چندان سخت نیست . کافی است ببینیم به چه میزان با فناوری های نوین ارتباطی و اطلاعاتی آشنا هستیم یا از آنها غافلیم. راستی میانه شما با این فناوری ها چگونه است؟
مردم وزش تند تغییرات اجتماعی را حس می کنند، بدون اینکه درک درستی از آن داشته باشند .... آنها نیاز دارند که بدانند، ما (جامعه شناسان) نیاز مند دانستنیم... جامعه نیازمند ماست چون بسیاری از مردم، از درک پیامد های گردبادی که به درونش می رویم، فرو مانده اند. آنها نیاز دارند بدانند که در چه جامعه ای زندگی می کنند، کدام فرایند های اجتماعی نوین، در حال ظهور است؛ کدام یک ساختاری است و کدام یک با کنش اجتماعی هدفمند، قابل تغییر است. جامعه نیازمند ماست چون مردم بدون درک درست از تغییر، مانعی بر سر راه آن خواهند شد و ممکن است ظرفیت چشمگیر نو آوری و فناوری در عصر اطلاعات را از دست بدهیم... بنابر این جامعه شناسی به عنوان علم مطالعه جامعه، دچار چالش شده است ... و ما جامعه شناسان بدون وفاق بر روی جامعه شناسی به عنوان علمی راستین و یک علم اجتماعی ویژه، در انجام وظیفه حرفه ای و روشنگرانه خود ـ درست زمانی که جامعه بیش از گذشته نیاز مند ماست ـ شکست خواهیم خورد.
با این توصیف، ظهور فناوری های نوین ارتباطی و اطلاعاتی، علوم اجتماعی را دچار چالشی جدی و نیازمند باز سازی نظری و روش شناختی نموده است. ضرورت این باز سازی نظری از آنجا ناشی می شود که همه این علوم در حالی به روابط مختلف انسان ها می پردازند که فناوری های نوین ارتباطی و اطلاعاتی همچون اینترنت، واسطه این ارتباط شده و جامعه نوینی به نام جامعه سایبری را به ارمغان آورده اند.جامعه سایبری نظام ساختارمندی از شبکه های نوین اجتماعی است که در فضای مجازی اینترنت شکل گرفته است. نظریه های کنونی در علوم اجتماعی برای جامعه عینی ارایه شده اند و اگر نتوانند از عهده تبیین پدیده های اجتماعی نوین در جامعه سایبری بر آیند، طبیعی است. با این توصیف، بیشتر نظریه های علوم اجتماعی در عصر کنونی، دور ریختنی هستند؛ زمانی که کالایی را می توان میلیون ها بار از اینترنت Download کرد، دیگر نمی توان صحبت از کمیابی منابع در علم اقتصاد کرد؛ جامعه شناسان نمی توانند فرهنگ مجازی و هویت Online را نادیده بگیرند؛ آموزش شناسان با آموزش سنتی نخواهند توانست نیاز های آموزشی در جامعه سایبری را بر آورده کنند؛ حقوق سایبری در جامعه مجازی، در حکم حقوق مدنی در جامعه عینی است. البته همانگونه که کاستلز گفته است، فناوری به خودی خود نقش علی ندارد، اما از آنجا که واسطه بین کنشگران می شود، نقشی محوری می یابد. بنا بر این در پاسخ به پرسش اول می توان گفت که جامعه تحت تاثیر فناوری های نوین ارتباطی و اطلاعاتی به صورت بنیادین دگر گون شده و نظریه های علوم اجتماعی در دوران صنعتی را به حاشیه رانده است. از این رو خود علوم اجتماعی مواجه با چالش های بنیادین نظری و نیازمند باز سازی است. این باز سازی نظری و روش شناختی،با لحاظ کردن تغییرات نوین اجتماعی و به ویژه تغییرات در فناوری ارتباطات و اطلاعات ممکن خواهد بود. دانستن اینکه از قافله علوم اجتماعی عقب مانده ایم یا نه، چندان سخت نیست . کافی است ببینیم به چه میزان با فناوری های نوین ارتباطی و اطلاعاتی آشنا هستیم یا از آنها غافلیم. راستی میانه شما با این فناوری ها چگونه است؟
کلید واژه ها:
چالش نظری، جامعه سایبری، اینترنت، دگر گونی اجتماعی
سلام خوشحالم که دوباره به قول خودتون به عصرسایبر برگشتید امیدوارم مثل قبل از مطالبتون استفاده کنم. علیرضا
ReplyDelete